STANJE ALARMANTNO, KLIZIMO KA GRČKOM SCENARIJU: Svaki stanovnik BiH dužan 3370 KM!

Javni dug BiH već sedam godina raste, i prijeti da pređe evropski limit. Građani sve više duguju, a sve su siromašniji. Potrebne su dvije prosječne plate ili četiri prosječne penzije za jednu potrošačku korpu.

Javni dug BiH već sedam godina raste, i prijeti da pređe evropski limit. Građani sve više duguju, a sve su siromašniji. Potrebne su dvije prosječne plate ili četiri prosječne penzije za jednu potrošačku korpu.

Iako unazad godinu dana BiH bilježi nekoliko umjereno pozitivnih pokazatelja poput rasta BDP-a, industrijske proizvodnje, rasta poreskih prihoda ili pada nezaposlenosti, većina suštinski bitnih pokazatelja je alarmantna.

Ukupan javni dug u BiH već sedam godina raste. Građani su sve zaduženiji, 3.370KM duguje svaki građanin ove zemlje. Plate u administraciji duplo su veće od onih u privredi. Blizu dvije prosječne plate ili četiri prosječne penzije potrebne su za jednu potrošačku korpu. Penzioni sistem u oba entiteta je trajno destabilizovan i neodrživ. Više od četvrtine zaposlenih je na budžetu, više od četvrtine svih budžeta u BiH se troši na plate. Borba protiv korupcije ne daje velike rezultate. Tek 2% svih optužnica i presuda unazad 3 godine odnosi se na korupciju i privredni kriminal. 

Sve ovo podaci su iz "Stanja nacije" Centara civilnih inicijativa, koji su prošle sedmice predstavljeni javnosti.

„Zbog političke nestabilnosti i instrumentalizacije, implementacija Reformske agende je spora i selektivna, te u većini oblasti ne daje očekivane rezultate. Kumulativno posmatrano, za sve nivoe i sve akcione planove, samo 43% mjera iz Reformske agende je realizovano. Statistički gledano, institucije BiH, primarno Savjet ministara, ima najbolju realizaciju vlastitog Akcionog plana, ali i najmanji broj mjera. Akcioni plan Vlade RS, s obzirom na ukupan broj mjera u planu i broj usvojenih mjera, realizovan je u najvećem obimu. Akcioni plan na nivou FBiH realizovan je u najmanjem obimu“, naglasio je Adis Arapović, Program menadžer CCI-a.


On je dodao kako je enorman teret servisiranja duga u entitetskim budžetima, s trendom rasta, umjesto snižavanja.

"Udio duga od 58% u budžetskim prihodima Federacije BiH i 44% u RS za 2016., praktično je zarobio budžete i minimizirao šanse za stabilizaciju javnih finansija. Time je finansijski sistem destabiliziran, a valuta je pod velikim pritiskom. Dodamo li ovome i afere sa zatvaranjem i/ili likvidacijom 3 banke u RS, finansijski, bankarski i monetarni sistem su pod najvećim pritiskom od osnivanja“, istakao je Arapović


Prema najnovijem globalnom rangiranju po konkurentnosti Svjetskog ekonomskog foruma iz septembra 2016. god., BiH se nalazi na 107. poziciji od 140 rangiranih država svijeta, pri čemu je to najlošija pozicija jedne evropske zemlje.

Udio direktnih stranih investicija u BiH u posljednjih 6 godina kreće u rasponu od 1,69 do 2,72% BDP-a, pri čemu je u 2015. zabilježen ozbiljan pad i iznosi tek 1,75% BDP-a ili nešto ispod 500 miliona KM stranih investicija, navodi se u izvještaju Stanje nacije.

Očekuje se da će do kraja 2016. godine zaduženost RS preći dozvoljenih 60% BDP-a , što je limit ustanovljen u Maastrichtu. Kako izgleda kada neka država pređe dozvoljeni limit, najbolje smo imali prilike vidjeti na scenariju Grčke.

Jedini spas domaći političari vide u MMF-u, koji će finansirati budžete u BiH, ali će isto tako postavljati i svoje uslove, jer prva stvar koja mora biti ispoštovana u budžetskim rashodima jeste vraćanje duga međunarodnim finansijskim institucijama.

Ministarstvo finansija RS nedavno je u svojoj informaciji navelo kako će na otplatu duga u 2018. godini ovaj enitet izdvajati gotovo 900 miliona maraka, odnosno da budemo precizni 888 miliona.


Stručnjak za finansije Slaviša Raković kaže za BUKU da sve što je napisano u “Stanju nacije” stoji i da su za to krive političke elite, ali da to njih uopšte ne tangira, jer se nadaju da će se to na neki volšeban način riješiti samo od sebe.

"Dakle, računa se na situaciju da će doći do nekog snažnijeg prvrednog rasta, koji bi nadoknadio ove dubioze kroz povećanje javnih prihoda. Pri tome se zaboravlja da ti isti političari, kroz kamatne stope po kojima zadužuju budžet, postavljaju previsoke ciljeve u odnosu na ekonomske politike koje vode", dodaje Raković

Ono što posebno zabrinjava jeste sljepilo na posljedice loših ekonomskih politika.

“U prvom redu te posljedice su vidljive po izraženom rastu sive ekonomije. Ova "nevidljiva" pojava pogoduje političarima na dva načina. S jedne strane, pacifikuje siromašne slojeve društva omogućavajući im kakve-takve dnevne prihode i golo preživljavanje, ali s druge strane omogućava ekstra profite i to neoporezovane za tanki sloj bogatih”


REPUBLIKA SRPSKA SE GUŠI U NEPOVOLJNIM DUGOVIMA

Da je situacija i više nego alarmantna u Republici Srpskoj, pokazuju i njeni zvanični podaci, koji dolaze iz institucija RS koje se bave revizijom javnog sektora. Tako su revizori početkom avgusta objavili reviziju učinka „Upravljanje zaduživanjem i dugom u RS" gdje je navedeno kako je ukupan dug Republike Srpske u proteklom petogodišnjem periodu porastao za 1,4 milijardu KM (više od 1/3) i, krajem 2015. godine dostigao gotovo 5,3 milijardi KM, dok zaduživanje Republike Srpske ima nepovoljne tendencije.

U posmatranom petogodišnjem periodu otplaćeno je 2,2 milijarde KM glavnice ukupnog duga RS. Samo u 2015. godini, RS je platila 106 miliona KM kamate po osnovu ukupnog duga. Revizori su istakli u svojoj reviziji kako je u 2014. godini servis duga RS iznosio oko 600 miliona KM, a očekuje se da on u 2018. godini dostigne gotovo milijardu KM!

Oni su naglasili kako ključni makroekonomski pokazatelji kao što su veličina bruto domaćeg proizvoda, izvoza, neto plata, poreskih i neporeskih prihoda i slično, ukazuju na stagnaciju u rastu i razvoju RS!

Učešće ukupnog duga u BDP se povećalo sa 46,27 posto krajem 2010. godine na 57,29 posto krajem 2014. godine i približava se zakonom definisanom ograničenju od 60 posto. Ukupno posmatrajući, revizija učinka je pokazala kako nisu ispunjene odgovarajuće pretpostavke za uspješno upravljanje zaduživanjem i dugom u RS.


JAVNI DUG RS SE PRESIPA I NA LOKALNE ZAJEDNICE

Usprkos rastu prihoda od indirektnih poreza u BiH, dio kolača koji pripada opštinama i gradovima u Republici Srpskoj danas je u apsolutnom iznosu isti kao i 2007. godine i iznosi oko 290 miliona konvertibilnih maraka.

Razlog  zbog  čega  je  to  tako  leži  u  činjenici  da  je  istovremeno  sa  rastom  prihoda  od  indirektnih  poreza  rastao  i spoljni  dug  BiH  i  entiteta, te su rastuće obaveze po osnovu finansiranja spoljnog duga, u skladu sa utvrđenim sistemom i načinom raspodjele, „pojele“ znatan dio kolača koji se raspodjeljuje entitetima i lokalnim zajednicama, navodi se u nedavno objavljenoj studiji ”Godine vraćanje tuđih dugova”, koju je objavio Centar za istraživanje i studije GEA.
Ono što je najproblematičije u svemu ovome jeste činjenica da od većine zaduženja Republike Srpske lokalne zajednice nemaju ama baš nikakve koristi, jer takvi krediti služe za pokrivanje tekuće budžetske potrošnje.

Lokalne zajednice snose ogroman teret zbog zaduženja Republike Srpske i BiH i “grcaju” zbog finansiranja rata za takve kreditne obaveze.

U strukturi republičkog budžeta prihodi od indirektnih poreza su u 2015. godini učestvovali sa 66% od ukupnih budžetskih prihoda, dok su u budžetima opština i gradova učestvovali u prosjeku između 50% i 60% svih poreskih i neporeskih prihoda (u pojedinim opštinama kao što su Nevesinje, Donji Žabar, Foča sa više od 70%).

Suočene sa smanjenjem budžetskih prihoda u proteklom  periodu, lokalne zajednice su, u najvećem broju slučajeva, posezale za kratkoročnim mjerama i prilagođavale svoju budžetsku potrošnju na račun izdataka za investicije, održavanje, subvencije, grantove i doznake. Ograničenja na ovim budžetskim stavkama direktno su se odrazila na obim i kvalitet javnih  usluga pa se može reći da su teret rastućeg spoljnog duga građani u mnogim lokalnim zajednicama već osjetili na svojoj koži.

Jednostavnijim rječnikom govoreći, nije bilo više razvojnih projekata u lokalnim zajednicama, jer se moraju novci vraćati “budžetskim” guzicama i servisiranju obaveza po raznim kreditima.

Loša vijest je da će sve obaveze rasti. Već u 2017. godini njihov iznos biće znatno veći od  ukupnog  iznosa  koji se gradovima i opštinama redistribuira na osnovu prikupljenih indirektnih poreza.

Marko Martić iz Centra za istraživanje i studije GEA rekao je ranije za BUKU da lokalne zajdnice neće pokleknuti pred trendom rasta  zbog prihoda koji se ne ostvaruju po osnovu indirektnih poreza, ali će stanovnici opština i gradova itekako osjetiti vraćanje dugova.

“Ograničenja na ovim budžetskim stavkama direktno se odnose na kvalitet javnih usluga što građani u mnogim lokalnim zajednicama već osjećaju na svojoj koži (nedostatak sredstava za investicije, podsticaje, infrastrukturne projekte, tekuće održavanje i sl.). U kontekstu predstojećihlokalnih izbora biće zanimljivo vidjeti šta političari mogu građanimaobećati ukoliko se ima na umu sadašnji trend spoljnog zaduživanja i ako ovakav sistem raspodjele prihoda od indirektnih poreza ostane na snazi” kaže Martić za BUKU.

On dodaje kako je na snazi “maćehinski” odnos centralnih prema lokalnim vlastima (i u RS i Federaciji BiH) koji se manifestuje na način da se vodi neodgovorna politika spoljnog zaduživanja i da se njen teret prevaljuje na budžete gradova i opština dok su, primjera radi, budžeti BiH institucija potpuno oslobođeni ovog tereta.

“To, dakle, otvara raspravu o načinu raspodjele prihoda od indirektnih poreza na svim nivoima ali i o održivosti aktuelne politike zaduživanja”, ističe Martić za naš portal.


KAKVA NAS BUDUĆNOST ČEKA

Zaključimo kako su vladavina prava, nivo korupcije, javna potrošnja, siva ekonomija, zaduživanje, nivo penzija, nivo prosječnih plata, nivo investicija, te stopa nezaposlenosti, kategorije bez značajnih promjena tokom 6 posljednjih godina, uključujući i tekuću godinu.Efikasnost sudova i tužilaštava u procesuiranju korupcije i privrednog kriminala je izuzetno niska, što se odražava na gotovo sve sfere društva, evropski put. Takva niska efeikasnost blokira potrebne reforme.

Adis Arapović iz CCI-ja kaže kako se reformama mora pristupiti mnogo odgovornije, transparentnije, obuhvatnije, i ciljano na životni standard građana, a ne na ispunjavanje uslova za nova kreditna zaduženja.

"Strukturalne reforme u dokidanju sive ekonomije, uspostavljanju nezavisnog i efikasnog pravosuđa, te vladavine zakona su prioritet svih prioriteta. Reformska agenda, sa dolara i eura, fokus mora prebaciti na jačanje institucija, reda i zakonitosti“, zaključio je on.

Naš sagovornik zaključuje kako je jedino rješenje za prevazilaženje ovakve situacije u rukama političara.

"Ukupan javni sektor ima veliku ulogu u privređivanju i posredno i neposredno. Finansijska disciplina, racionalizacija potrošnje, labavljenje poreskog tereta i efikasna poreska kontrola mogu donijeti izrazito pozitivne efekte. KAda bi se to kombinovalo sa dvogodišnjom šok terapijom (rezanje primanja u javnom sektoru), nema sumnje da bi bila stvorena osnova za snažan rast investicija i privredne aktivnosti", ističe Slaviša Raković, dodajući kako je sve ovo na neki način opisano u Reformskoj agendi i programu MMF, ali je previše razvodnjeno, neodređeno rokovima i, što je najgore, slabo potkovano mjerljivim ciljevima.

Uz sve to, potrebna je promjena razvojne paradigme koja ima mnogo širi sadržaj i zahtijeva dublje promjene.

(6yka.com)